Kushtuar mësueses Violanda Mehmeti

28 Dhjetor 2015

Atë fillim prilli isha i ftuar në përurimin e një shkolle 9- vjecare në qytetin tim të lindjes. Po kthehesha pas shumë vitesh larguar, dhe mes përmallimit i prezantoja gruas sime të njohurit dhe miqtë e mij të fëminisë dhe rinisë shkollore. - Ky ishte futbollisti ynë më i mirë, kjo është Arjana Hado e cila më mësoi të vallëzoj. - Ky është Land Bushi, enciklopedi më vete- Janë çaste kur mbizotëron emocioni i përjetimeve për njerëzit me të cilët ke ndarë një pjesë të jetës tënde. I ngarkuar me mall të largët nostalgjie, edhe pse i rrethuar me njerëz, vërej në një kënd të sallës profilin e një gruaje paksa të moshuar. Brenda meje u mblodh një ortek vegimesh, që po më pushtonte mendjen dhe më shtynte këmbët drejt asaj figure të njohur. Duke u afruar e njoha nga profili fisnik; ishte ajo mësuesja ime e gjuhës shqipe, Violanda Mehmeti. Prita sa mbaroi së foluri me bashkëbiseduesen e saj, e preka pak tek supi sikur desha të sigurohesha që ishte me të vërtetë ajo, dhe i them - me leje Zysh ?...Ajo u kthye nga unë, tiparet e bukura të moshës i morën një ndriçim të lehtë shoqëruar me një buzagas që më mbështolli me ngrohtësi-U përqafuam. Ashtu mes përlotjes, kthehem nga gruaja ime - zysh Landa, Violanda Mehmeti. - Ah, po, mësuesja tënde e gjuhës shqipe, u përgjigj Lirika, e emocionuar edhe ajo. Kisha shumë vite pa e parë mësuesen time, dhe akoma më shumë vite pa folur me të. Në vitet ’70 zysh Landa, na jepte mësimin e gjuhës shqipe në tetëvjecare. Ora e mësimit me atë kalonte shpejt, sa më ngjante me minuta të bukura cicërimash zogjsh. Kaq bukur e fliste shqipen, kaq qartë e saktë na spjegonte me durim morfologjinë, organet dhe gjymtyrët e gjuhës sonë. Sikur nuk fliste, por na ledhatonte me zërin e saj të ngrohtë e të butë. Në Cerrik kishte ardhur shumë vite më parë nga Tirana me burrin e saj, Telat Mehmetin. Inxhinier Telati kishte mbaruar studimet në ish-Bashkimin Sovjetik dhe pas kthimit në atdhe, ishte një nga profesorët e parë të Institutit Politeknik të sapo hapur ne Tiranë. Inxhinierët e parë elektrike të Shqipërisë ishin studentët e Telat Mehmetit. Ishte anëtar i partisë, por kur njohu gruan e tij të ardhshme Violanda Meço, i thanë të zgjidhte, ose biografinë e gruas, ose teserën e partisë. Dhe ai, la teserën edhe zgjodhi gruan e tij të jetës. Pas pak kohesh, partia bëri zakonin revolucionar, duke e çuar me punë fillimisht në TEC-in dhe më pas në uzinën e naftës në Cerrik; me dosjen e hapur tashmë për të gllabëruar jetën e njeriut që sfidoi partinë. Zysh Landa, të kujtoj shpesh - i thashë. Ti më ngjize bukurinë e gjuhës shqipe në atë moshë kur mendja e fëmijës është e hapur për dije. Në një orë mësimi na tregoje për Gencin që të kishte ardhur në dhomën tuaj të gjumit me librin e Don Kishotit të Mançes. Personazhi im në atë moshë ishte Pavël Korcagini i “Si u kalit celiku”. Më tërhiqte altruizmi i tij, pa e kuptuar se ajo rrugë do t’a çonte në jeniçerizimin e tij në shërbim të partisë. Sapo vajta në shtëpi, hapa edhe lexova Don Kishotin; më rrëmbeu idealizmi i tij i pashërueshëm mes groteskut dhe iluzionit. Një statujë të kalorësit utopik e mbaj në tavolinën e punës sime, si ikonë për t’më përmendur që të mos bie pre e utopizmit dhe e vetzhgënjimit- Ndërkohë që unë i flisja duke përmendur kujtime nga jeta shkollore, ajo më vështronte me buzagas në modestinë e saj fisnike. Edhe ti ishe nxënës i mirë- tha, i paduruar kur deshe të thoje diçka me dorën ngritur “zysh, zysh”! - Si na lejonin të thoshim fjalën e ndaluar zonjë-zonjushe, edhe pse ne thoshim formën e shkurtuar të saj “zysh”? Bile në fshatrat e Elbasanit, nxënësit u drejtoheshin mësuesve me fjalen “zni”- zotni. - Ne shqiptarët e kemi zakon në gjuhën e folur t’i hamë fjalët, t’i cfilisim. Ndërsa ti më bërë të artikuloj fjalët e shqipes, të ndjej muzikalitetin e gjuhës. Sa bukur na i thoshe duke i shqiptuar një e nga një bashkëtingëlloret e zëshme dhe të pa zëshme të shqipes ! Kumbonte klasa; b-p, c-x, d-t, f-v-Ti na mbushje me melodi shpirtin tonë, në një kohë monotone të pazëshme. - �’t’i bësh, ashtu ishte koha Luan, ne u munduam të kryenim detyrën tonë, paçka si rrodhi jeta më vonë - u përgjigj mësuesja ime e urtë. Në fjalët e saj ndjeva besimin modest se kishte bërë më të mirën, dhe njëkohësisht pranimin e fatalitetit. Pranimin e asaj që do ndodhë ashtu siç është e shkruajtur- Në vitet ‘70, periudhë që unë i përmendja çfarë kishte skalitur në dituritë dhe karakterin tim, fati i familjes së mësuese Violandës mori rrokullimën. Inxhinier Telatin e dënuan me tetë vjet në burgun e tmerrshëm të Spaçit. Dosja e hapur që më 1956 kur ai dorëzoi teserën e partisë, ishte mbushur tashmë. Mekanizmi jetëngrënës i sistemit burgosi dy inxhinierët e uzinës se naftës, miq midis tyre, Telat Mehmetin dhe Minella Camin me gruan e tij, si armiq të pushtetit. Armiq të pushtetit, ata, që prej dhjetra vitesh dhanë jetën për ngritjen e shtetit-!? Pas dënimit të inxhinier Telatit, mësuesen tonë e hoqën nga puna, i morën edhe televizorin nga shtëpia, dhe e degdisën punëtore në fermën bujqësore së bashku me vajzën e saj, bukuroshen Brizitë. Pas disa kohësh, një tjetër mësues i letërsisë dhe gjuhës shqipe në gjimnazin e qytetit, Dilaver Shkodra, mik familjar i dy inxhinierave, do të përfundonte i dënuar me punë në bujqësi. �farë hipokrizie ! Partia që ulëriste natë e ditë se ishte e punëtorëve edhe e fshatarëve, e konsideronte dënim punën në prodhim-! Një pasdite vere të nxehtë, kur turma shkonte e vinte në xhiron e kotësisë, në rrugën kryesore të qytetthit po kalonte një karrocë. Mbrapa ishin ulur, zysh Violanda dhe e bija Brizita, me rroba pune, të cfilitura e të djegura nga dielli, me këmbët e varura, të pashpresë. Isha me nje grup moshatarësh. Bëra t’i flisja zyshes time. Njëri nga grupi me kapi nga krahu - rri or çun, më tha- Nuk fola. Asnjë nga ne nuk foli më- Ajo pamje nuk më është hequr nga mendja; por u ngulit tek unë si përcjellja e një funerali të cdo gjëje me vlerë njerëzore që kishte vdekur brenda nesh- - Sa kohë e pështire që ishte, zysh - i thashë. Ti na mësoje vetëm gjëra të bukura, fjalët, ritmin dhe muzikalitetin e gjuhës, e të tjera si këto. Ndërsa kur erdhi dita, neve na u lidh gjuha të të përshëndesnim- Ajo më hodhi dorën mbi sup, dhe duke më vështruar ngrohtë, tha - eh, iku ajo kohë. Ti, si kalon ne Greqi ? - Mirë, i them, si mes bashkëtingëlloreve të pazëshme. Po prapë, më mirë se sa ti mes nesh, që na kishte ikur fare zëri- - A e di? - shtova: - Kur isha student ne vitet ’80 ndiqja tek Universiteti i Selanikut leksionet e Dhimitris Maronitis, profesor i shquar i gjuhës dhe letërsisë së lashtë greke. Në një leksion analizonte muzikalitetin e gjuhës së lashtë greke bazuar në bashkëtingëlloret. Pas leksionit e takoj dhe i them për bashkëtingëlloret e gjuhës shqipe. Me aq sa na kishe mësuar ti, zysh Landa. Profesori u interesua me kureshtje dhe admirim. Për gjuhen shqipe, jo për mua. Në thelb, ai nuk po fliste me mua, por po bisedonte me ty. Paçka se atë shoqëria e mbante profesor në katedër universitare, ndërsa ty, zysh Landa, ajo shoqëri të degdiste mbi karroca bujqësie- Por nuk kishte zanore e bashkëtingëllore me të cilat të formoja fjalë që ti spjegoja profesorit grek se ku ishte tani ajo mësuesja që më kish mësuar bukurinë e gjuhës amtare. Heshtje- - �’t’i bësh, ashtu ishte koha, Luan - tha ajo, - por më mbenti peng për fëmijët që në atë moshë nuk i lejuan të shkonin për studime në universitet. Fëmijët e zysh Landës, Brizita dhe Genci ishin bashkëmoshatarët tanë, me karakter dhe nxënës të shkëlqyer. Ata, me dinjitet e përballuan kalvarin e padrejtësisë dhe të mënjanimit deri në përbuzje nga shoqëria raciste shqiptare, bashkë me dhimbën nga heshtja jonë vrastare. Nuk ishte nga ato heshtjet që shprehin më shumë se fjalët, por ishte ana e keqe e tyre; një zgavër e madhe në moralin e shoqërisë shqiptare. Ne e kishim dënuar veten me heshtje, sepse nuk folëm atëhere kur duhej folur, deri në ulëritje, me të gjitha format- Tani është vonë, dhe para se të flasim me ty, duhet të të themi - me leje, Zysh-?! Zonja jonë mësuese, Violanda Mehmeti. Dr. Luan Zyka Selanik, dhjetor 2015 (Falënderojmë intelektualin e shquar Dr. Luan Zyka, që vendosi ta publikojë tek ne këtë shkrim kaq të ndjerë e kaq të thellë, njëkohësisht). Tribuna

Ndaje me miqte