Atentat ndaj korrespondentit të BBC, ditën e Shën Valentinit

Robert Goro 03 Maj 2018

Në Ditën Ndërkombëtare të Lirisë së Shtypit, po botoj një pjesë nga libri “Kur e vërteta vjen nga larg”. Në shenjë respekti ndaj vetes dhe kolegëve të mi në BBC.



Më 15 shkurt 1997, në buletinin ditor të agjencisë greke të lajmeve, ANA, publikohej edhe ky lajm i shkurtër:

“Ditën e Shën Valentinit zgjodhën dy persona të panjohur - që duke u paraqitur si “delivery boys” nga një dyqan lulesh, tentuan të hakmerren ndaj korrespondentit të BBC, Robert Goro, për kronikat e tij lidhur me zhvillimet në Shqipëri. 

Sipas dëshmisë së bashkëshortes së gazetarit, Diana, ata kishin telefonuar më parë duke thënë se kishin një buqetë lulesh për t’i dorëzuar. Kur ajo hapi portën, në banesë u futën dy persona me fytyra të maskuara, njeri prej të cilëve ishte i armatosur dhe i hodhën një sprej anestezie, por gruaja nuk i humbi ndjenjat. Ata kërkonin të shoqin dhe pasi kontrolluan gjithandej dhe nuk e gjetën, qëlluan në ajër dhe u larguan me një automjet tip Volkswagen”.

Në fakt, ngjarja ishte zhvilluar në mënyrë shumë më dramatike nga sa e përshkruan ky njoftim flegmatik i agjencisë. Dhe hakmarrja nuk lidhej me kronikat “për zhvillimet në Shqipëri”.

Ndërkohë që, siç njoftonte shtypi grek, në hetimet për incidentin në banesën time ishte përfshirë edhe shërbimi informativ kombëtar, shefi i drejtorisë së sigurimit publik të Athinës do të më thoshte disa ditë më vonë se ishin të bindur për pistën se ku duhej t’i kërkonin autorët, por nuk kishin asnjë provë që të mund t’i shtinin në dorë ata. 

“Pa diskutim, është punë e grupeve ekstremiste që merren me lëvizjen për Epirin e Veriut”, më tha në mirëbesim të sinqertë shefi dhe menjëherë më propozoi që “për siguri” të mbaj një armë, duke më thënë se ai do t’i kryente menjëherë procedurat e nevojshme.

“Ju falënderoj”, iu përgjigja, “por arma të bën trim edhe atëherë kur nuk duhet... Por më kryesorja është se nuk besoj që rrezikoj kaq shumë. Po qe se donin vërtet të më eliminonin kishin dhjetra mundësi, nuk ishte nevoja të bënin gjithë atë zhurmë e bujë”. 

“Atë mos e thuaj!”, - ma ktheu shefi, “Përderisa ata kishin një armë të mbushur në duar, e keqja mund të kishte ndodhur edhe aksidentalisht”.



Kjo ngjarje ishte kulmimi i një sërë incidentesh që më kishin ndodhur duke filluar që nga 1995-a. Fillimisht kishin qenë disa shkrime patetike në gazeta të djathta të Athinës dhe ca fletushka nacionaliste, që nuk godisnin vetëm mua, por edhe tim atë. Pastaj kishte ardhur një kallëzim penal kundër meje, “për qëndrim të paligjshëm në Greqi”. Gjykata më dha pafajësinë pse unë nuk kisha asnjë ditë qëndrim të paligjshëm dhe më e bukura ishte se kallëzimin e kishte bërë drejtoria e shtetasve të huaj e policisë greke, ajo që më kishte pajisur me leje qëndrimi, të cilën e rinovoja çdo vit, ashtu si gjithë korrespondentët e huaj që ishin akredituar në Athinë. Vazhdoi me një tentativë nga ministria e shtypit që të më hiqej akreditimi, me motivime krejt të paarsyeshme dhe një ditë dimri në janar 1996, ime shoqe u arrestua për “hyrje dhe qëndrim të paligjshëm”... Në fakt, Diana kishte pasaportë shërbimi, me të cilën nuk nevojitej vizë hyrëse në Greqi, por hartuesit e dosjes penale bënë sikur nuk e dinin këtë fakt. (Ishim detyruar ta kërkonim këtë “nder” nga qeveria në Tiranë, pasi Dianës i jepej vetëm vizë njëmujore dhe duhej çdo 30 ditë të dilte nga Greqia e të shkonte të merrte vizën e re). 

Në sallën e gjyqit kisha hyrë krejt i hutuar pasi një kolegu im grek –që kishte ardhur për solidaritet- më pat thënë se ishte marrë vendim që Diana të dëbohej e të shpallej persona non grata për pesë vjet; po qe se kjo realizohej do të detyrohesha edhe unë të largohesha nga Greqia. Telefonova në lidhjen tonë, të korrespondentëve të huaj dhe dy nga anëtarët e kryesisë u takuan urgjentisht me ministrin e rendit. Por ky u tha vetëm se nuk mund të ndërhynte përderisa çështja ndodhej në duart e drejtësisë. Drejtësia në fakt, e bëri ashtu siç duhej punën e vet: pas dëshmisë së konsullit shqiptar mbi funksionin e pasaportave të shërbimit, por edhe të gazetarit grek, trupi gjykues vendosi pafajësinë dhe lirimin e Dianës.



Në raportimet e mia përpiqesha –ashtu si dhe gjithë kolegët tjerë-, të isha “100% BBC”. Nuk është se e zbatoja verbërisht, por më “ngjiste” plotësisht një nga porositë që përmbante Guida Editoriale e BBC: “Materialet duhet të kenë burime të sigurta informacioni; ato duhen bazuar plotësisht në dëshmi e prova dhe duhen prezantuar me gjuhë të qartë e të përpiktë. Duhet të jemi të ndershëm dhe transparentë për gjërat që nuk i dimë dhe t’i shmangim spekulimet. Për BBC-në saktësia është më e rëndësishme se shpejtësia e informimit dhe, shpesh, kjo nuk ka të bëjë thjesht me gjetjen dhe kuptimin e fakteve. Të gjitha faktet dhe informacionet përkatëse duhen peshuar mirë për të dalë tek e vërteta”.

Nuk kishte dyshim se edhe ngjarja në banesën time, më 14 shkurt 1997, kishte lidhje pikërisht me raportimet mbi disa të vërteta, tek të cilat unë kisha mbërritur pas investigimesh, hulumtimesh dhe intervistash, që ua kisha përcjellë dëgjuesve me paanshmëri. Mirëpo dihet se paanshmëria nuk është një veti që i prek ekstremistët... 



Kisha gati katër vjet që punoja në Athinë si korrespondent i seksionit shqip të shërbimit Botëror të BBC-së. Fillova në prill 1993, thuajse menjëherë pas rinisjes së transmetimeve në gjuhën shqipe (në shkurt të atij viti). 

Për një gazetar nga Shqipëria, - vendi europian që u traumatizua më tepër nga sundimi gjysmëshekullor i totalitarizmit komunist-, ishte një dhuratë prej zotit puna për BBC-në, aq më tepër jashtë shtetit. 

Greqia ishte ndoshta vendi ku qe fokusuar më shumë interesimi i dëgjuesve shqiptarë. Dhe kjo e kishte një arsye të fortë: Në Greqi kishte emigruar pjesa më e madhe e shqiptarëve të cilëve, ndryshimet dramatike që kishin ndodhur me përmbysjen e komunizmit, u kishin shuar –megjithatë- çdo perspektivë e shpresë në vendin e tyre. Emigrimi nuk ishte thjesht një rizgjim i shpresave vetiake; në Greqi apo Itali ku po punonin për një copë bukë, emigrantët shqiptarë vinin mënjanë nga një kafshatë për të ndihmuar njerëzit e tyre që kishin mbetur mbrapa, në atë vend që në vitet e para të 1990-s ngjante si tokë e djegur...

Emigrimi i shqiptarëve jashtë vendit ishte si zhbllokimi i një valvule që në të kundërt do të hidhte në erë gjithçka me shpërthimin e vet. Megjithëse krejtësisht të papërgatitur e të mësuar përgjithësisht të jetonin brenda zhguallit të tyre, grekët i pritën krahëhapur shqiptarët.

Në zgjedhjet e 22 marsit 1992, Athina zyrtare ishte një nga mbështetësit kryesorë të partisë Demokratike që mori pushtetin. Madje shefi i qeverisë greke, Konstantin Mitsotakis ishte i pari kryeministër që shkoi në Tiranë për t’i uruar fitoren Sali Berishës. Mirëpo, periudha e kortezisë -që shoqëroi prezantimin e dy fqinjëve pas pesëdhjetë vitesh mungese thuajse totale të kontakteve- mori fund relativisht shpejt. Në qershor 1993, autoritetet shqiptare dëbuan nga territori i tyre një prift grek, i cili shërbente në jug të vendit, me akuzën e veprimtarisë antishqiptare dhe antikushtetuese. Athina u kundërpërgjigj me dëbimin e mijëra emigrantëve shqiptarë, që gjithsesi, qëndronin e punonin në Greqi në mënyrë ilegale (por deri atëherë me tolerancën e autoriteteve greke). Pasionet nacionaliste në të dy anët e kufirit gradualisht arritën pikën e vlimit. Pak muaj më vonë, në prill 1994, një grup ekstremist grek sulmoi një repart ushtarak shqiptar në afërsi të kufirit, duke vrarë një oficer e një ushtar. Tirana ia hodhi përgjegjësinë Athinës zyrtare. Ping-pongu i deklaratave të ashpra përfshinte në flurudhën e vet mijëra emigrantë shqiptarë që u dëbuan nga Greqia dhe të cilët, ashtu si dhe pak muaj më parë, po paguanin haraçin pa pasur asnjë implikim apo faj.

Në këtë betejë të politikanëve u përfshi fuqimisht edhe media, sidomos ajo greke, (në Shqipëri radio dhe televizioni i vetëm kontrolloheshin nga shteti, ndërsa ato pak gazeta private nuk arrinin të shkonin në të gjithë vendin, për shkak se rrjeti i shpërndarjes ishte shkatërruar bashkë me komunizmin).

Gjatë atyre dy krizave dhe për shumë kohë më pas, BBC ishte e vetmja medie që përcillte në gjuhën shqipe zhvillimet në Greqi e sigurisht ato rreth emigrantëve shqiptarë dhe marrëdhënieve Athinë-Tiranë. BBC transmetonte katër, e pak më vonë, pesë emisione në ditë. Por shumë rrallë ndodhte që të mos kishte raportime nga Athina në të pesë emisionet; kaq i madh ishte densiteti i ngjarjeve.

Në atë kohë, kur interneti nuk ishte shfaqur as për shenjë në atë pjesë të botës, (në Shqipëri madje dhe telefonia fikse ishte një specie në zhdukje), radioja ishte i vetmi mjet nga i cili informoheshin shqiptarët -që ende nuk e kishin marrë veten nga ndryshimi i sistemit-, por edhe vetë udhëheqja e shtetit. Genc Pollo, këshilltar në atë kohë i presidentit Sali Berisha, më tha vite më vonë se “Doktori”, çdo mëngjes, sapo ulej në zyrën e tij, zakonisht pyeste “çfarë ka raportuar Goro nga Athina?”. Në varësi të përmbajtjes së raportit, përgatitej edhe reagimi i Tiranës.

Ndërsa në redaksitë e gazetave, çdo mbrëmje regjistroheshin me magnetofon gjithë emisionet e BBC dhe të Zërit të Amerikës dhe temat më interesante zbardheshin e publikoheshin të nesërmen. Kronikat nga Athina kishin favorin që të botoheshin nga të gjitha gazetat, të djathta e të majta. Aq sa kolegu nga zyra e Tiranës, Ilir Kadia më tha një ditë: “Nuk guxojmë të hapim një gazetë pse na del Bert Goro si fanti spathi!... Edhe BBC”, shtoi duke qeshur.



... Kthehem te 14 shkurti 1997. Shqipëria kishte një muaj që ziente pas falimentimit të firmave piramidale dhe ishte dashur një telefonatë që të më kujtonte se ajo e premte ishte dita e të dashuruarve. Një zë krejt i zakonshëm kërkonte konfirmimin e adresës së shtëpisë, pasi më parë më informoi se kishte për të dorëzuar një buqetë me lule. I shpjegova se si do të vinte në banesë dhe, ndërsa po më thoshte se mund të vonohej për shkak të trafikut, iu përgjigja “nuk ka problem” dhe e ula receptorin.

Atë mbrëmje isha i ftuar në një darkë që kryeministri grek, Kostas Simitis jepte për nder të shefit të socialdemokratëve gjermanë, Oskar Lafontaine. Athina po i ndiqte me vëmendje zhvillimet e atyre ditëve në Shqipëri, e shqetësuar se mos përshkallëzimi i mëtejshëm i situatës do të shtynte drejt Greqisë një valë të madhe refugjatësh, ndërkohë që më shumë se 300.000 shqiptarë ndodheshin faktikisht në Greqi prej vitesh dhe pa asnjë perspektivë për legalizimin e tyre. Doja ta shfrytëzoja darkën për t’i marrë qoftë dhe një deklaratë shefit të qeverisë greke – dhe kjo ishte arsyeja e vetme që më nxiti të shkoja në atë pritje, ku në fakt ishin ftuar gjithë korrespondentët e huaj, siç bëhej zakonisht.

... Duke zbritur shkallët e pallatit, i mbajta për një çast këmbët. Paradite kisha lexuar lajmin për vrasjen e një gazetari rus në Moskë, kur po shpështillte ambalazhin e një buqete me lule, brenda së cilës kishte patur një bombë. “Po sikur edhe lulet tona të fshehin ndonjë bombë?”, thashë me vete dhe tunda vrullshëm kryet, për ta larguar sa më shpejt atë mendim idiot.

Një orë më vonë, kur do t’ia tregoja këtë kolegut tim të Deutsche Welle-s, Niko Anagnostit – e do të qeshnim të dy-, unë nuk e dija se “bomba” kishte plasur ndërkaq në shtëpinë time.

Këtë do ta mësoja pas mesit të natës, kur gjeta dy makina policie para pallatit tim dhe gjëja e parë që pyeta i alarmuar ishte “çfarë i ka ndodhur gruas time”. “Shpëtove për qime” do të më thoshte pak më vonë me një ton tepër miqësor shefi i komisariatit të policisë.

... Diana e kishte hapur me buzën në gaz derën e apartamentit, teksa një djalë i ri që me gjasë ishte “delivery boy”, i dorëzoi buqetën me lule. I riu e kishte kokën të futur në një kapuç të zi që linte të dukej vetëm një pjesë e fytyrës, sytë, hunda dhe goja –kjo ishte një pamje e zakonshme e të rinjve që punonin si shpërndarës me motorra në mes të të ftohtit. Diana e falënderoi, i zgjati një kartëmonedhë si bakshish e bëri të mbyllte derën. Mirëpo i riu, në vend që të largohej, futi njerën këmbë përmidis derës dhe qemerit. E befasuar dhe njëherësh e trembur, Diana klithi instiktivisht dhe e shtyu derën kaq fort, sa që u thye pllaka e rimesos. Në fakt, te dera u përplas me fuqi doreza e një pistolete që ishte shfaqur papritur në duart e rinoshit. Dhe po kaq befas, ky nxorri një spray piperi dhe e spërkati Dianën në sy.

Një tjetër burrë, pak më i madh se i pari, ngjiti me shpejtësi shkallët. Hyri brenda dhe duke tundur në ajër pistoletën thërriste: “Ku është yt shoq, t’i mbyllim gojën! Ku është fshehur?”. Dhe duke shkelmuar dyert nisën të kontrollonin me radhë nëpër dhomat, gjer edhe në banjë. Gruaja veç ulërinte e tmerruar dhe atëherë njeri prej tyre e goditi fort në kokë me qytën e pistoletës.

Ndërkaq, banorët e tjerë të pallatit kishin dalë korridoreve, të shqetësuar nga britmat e bashkëshortes time. Sapo e kuptuan këtë, dy agresorët dolën nga apartamenti. Njeri prej tyre i drejtoi pistoletën komshiut: “Mos je ti Robert Goro?”. “Jo!”, u përgjigj tjetri i frikësuar, “Nuk e njoh fare!”.

Ata zbritën me shpejtësi shkallët dhe dolën nga pallati. Një komshie doli në ballkonin e katit të tretë duke thirrur “Hajdutët! Hajdutët”.

“Mbylle gojën moj k...!”, bërtiti njeri prej agresorëve dhe ngriti pistoletën e shtiu në ajër. Pastaj të dy ata u zhdukën te cepi i rrugicës e u larguan me një VW Skarabeus, siç thanë më vonë dëshmitarët.



Në apartamentin tonë u kthyem kur po niste të zbardhte dita e re. Përkundër Dianës, përpiqesha ta fshihja tronditjen time. Sa më shumë kalonte koha, aq më shumë kthjellohesha dhe aq më tepër i kuptoja përmasat e vërteta të asaj ngjarjeje, gjurmët e së cilës ende vazhdojnë të shfaqen herë pas here në familjen tonë. I telefonova Londrës; në seksion ishte miku ynë Ragip Luta, që po përgatiste emisionin e mëngjesit. I tregova me sa më pak detaje çfarë kishte ndodhur –pse mendoja që BBC duhej vënë në dijeni- dhe i thashë që pas një ore të më merrte sërish, pse kisha për t’i dhënë një intervistë me kryeministrin grek, Simitis, intervistë që më në fund e kisha realizuar, pa e ditur se Diana përballej me agresorët. 

Pas kësaj erdhën disa telefonata rresht, nga shefi im në BBC, Tim Cooke. Timi, nga Skocia ku ndodhej atë natë, më propozoi që të shkonim për ca kohë në Londër, “sa të qetësoheshin gjërat”.

Nuk pranova, sepse edhe sot e kësaj dite mendoj që marrja e vendimit varet në masë të madhe nga fakti se sa i rrezikuar ndihesh apo, më shumë, sa i rrezikuar je realisht. Unë nuk ndihesha i rrezikuar në Greqi. Të paktën jo në atë shkallë sa të largohesha nga vendi. Gazetari në Greqi mund të ndeshje me probleme, madje edhe me rreziqe. Mirëpo ishte realisht i mbrojtur, edhe nga ligji, edhe nga shteti; ndërsa në ato vite solidariteti kolegjial funksiononte në mënyrë të admirueshme. Lidhja e gazetarëve profesionistë të Athinës (ESIEA) dhe Lidhja e Korrespondentëve të Huaj (FPA), reaguan menjëherë me deklarata për shtyp, ndërsa të hënën, më 18 shkurt, gazetarët e kishin “bombarduar” me pyetje për incidentin në banesën time zëdhënësin e qeverisë gjatë “briefing”-ut .

Nuk e kam mësuar (dhe as nuk pyeta) nëse kishte komunikuar Timi apo dikush tjetër nga BBC me ambasadën e Britanisë së Madhe në Athinë. Dy diplomatë anglezë erdhën që pa gdhirë në shtëpinë time dhe ndër të tjera më thanë se ambasadori, Michael Llewellyn-Smith, kishte kontaktuar me ministrin grek të rendit dhe atë të shtypit, për t’iu thënë se i konsideronte përgjegjës për jetën e korrespondentit të BBC në Athinë. Pas atij momenti e ndjeva veten VIP dhe të burgosur njëkohësisht. 24 orë në ditë, para banesës time qëndronte një makinë e policisë, ndërsa dy shoqërues që ndërroheshin me turne, bëheshin me plot kuptimin e fjalës hijet e mia kudo që shkoja. Megjithëse kjo bëhej për mbrojtjen time, unë gjatë gjithë kohës ndihesha si i survejuar në çdo hap. Kjo gjendje vazhdoi për afër një muaj. Pastaj nuk durova më, shkova në drejtorinë e përgjithshme të policisë dhe pasi i falënderova, nënshkrova një deklaratë se nuk e konsideroja më të nevojshëm ruajtjen dhe shoqërimin...

Përtej të ndjerit i sigurt, arsyeja ndoshta kryesore që më kishte frenuar qysh në çastin e parë të largoheshim për në Londër, ishte vetë puna ime. Ime shoqe edhe sot e kësaj dite përsërit një akuzë që artikuloi së pari ato ditë shkurti të nëntëdhjeteshtatës: “Ti gjithmonë ke vënë punën mbi familjen”. Edhe pse vazhdoj ta kundërshtoj me forcë, të dy e dimë se ajo ka të drejtë, ndonëse gjithashtu e dimë se kjo varësi e imja ndaj punës në BBC, ishte diçka që ndodhte spontanisht dhe jashtë vullnetit tim. Dhe këtu më vinë ndër mend fjalët e Ilir Kadisë, shumë vjet më vonë: “Ishin padyshim vitet më të bukura të jetës gazetareske. Mezi prisja që të vinte mëngjesi që të zgjasja ditën ëndrrën e natës me emrin BBC”.

Ndërsa për shumë të tjerë mund të ishte një ëndërr e parealizuar apo e pakapshme që të punonin për BBC-në; për ne puna në “OKB-në e gazetarisë botërore” – siç e ka quajtur kolegu Arben Manaj- ishte si një ëndërr pa fund, në kuptimin që ndiheshim kaq bukur, edhe në ato rastet e pakta që mund ta kemi ndjerë veten pisk, në situata që ngjanin pa rrugëdalje...

Dhe ato ditë të shkurtit 1997, këto lloj situatash i përjetonin shumë më tepër dhe shumë më me rrezik nga unë, kolegët e mi, korrespondentët e BBC në Shqipëri...

Ndaje me miqte